مطالعات اولیه درباره تأسیس بورس در ایران، به سال 1315هجری شمسی بر می‌گردد. در این سال، فردی بلژیکی به نام "ران لوترفِلد" پس از انجام مطالعات گسترده درباره‌ی تأسیس بورس در ایران، اساسنامه‌ی داخلی بورس را تهیه و به مسئولان ایرانی ارائه کرد، اما با توجه به شرایط آن زمان و وقوع جنگ جهانی دوم، عملا موضوع بررسی و تأسیس بورس در ایران بیش از 25 سال به تأخیر افتاد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه (سنا)، بالاخره در سال 1341، کمیسیونی در وزارت بازرگانی و با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه‌ی صنعتی و معدنی ایران تشکیل و موافقت‌‌نامه‌ اولیه تأسیس بورس سهام در این کمیسیون، تنظیم شد.

در اواخر همان سال یعنی سال 1341، هیأتـی از بورس بروکسل به سرپرستی دبیرکل این بورس برای مشارکت در راه‌اندازی بورس ایران، به کشورمان دعوت شدند و پس از چهار سال، در سال 1345 قانون تشکیل بورس اوراق بهادار در مجلس تصویب و برای اجرا از سوی وزارت اقتصاد به بانک مرکزی ابلاغ شد.

حدود یک‌سال بعد از ابلاغ قانون تشکیل بورس اوراق بهادار، در پانزدهم بهمن ماه سال 1346، بورس اوراق بهادار تهران با انجام چند معادله بر روی سهام بانک توسعه‌ی صنعتی و معدنی که بزرگ‌ترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی در آن تاریـخ به شمار می‌رفت، به طور رسمـی فعالیت خود را آغاز کـرد.

بر اساس آمارها، بورس تهران در طول 11 سال فعالیت خود تا پیش از انقلاب اسلامی، در نهایت پذیرای 105 بنگاه اقتصادی با بیش از 230 میلیارد ریال بود. همچنین ارزش مبادلات در بورس تهران از 15 میلیون ریال در سال 1346به بیش از 34 میلیارد ریال در سال1357 افزایش رسید.

بورس تهران بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی، به دلیل بروز جنگ تحمیلی تقریبا به مدت 9 سال، یعنی تا پایان سال 1367 وارد دوران رکود شد، به نحوی که حجم معاملات بورس از حدود 34 میلیارد ریال در سال 1357 به حدود 10 میلیارد ریال در سال 1367 کاهش یافت. اما با پایان یافتن جنگ و در چارچوب برنامه پنج ساله اول توسعه، بورس به عنوان زمینه‌ای برای اجرای سیاست‌های خصوصی‌سازی در کشور، بار دیگر در کانون توجه مسئولان قرار گرفت.                                         

بنابراین شاید بتوان سال‌های 1368 تا 1383 را دوره خیزش دوباره بورس نامید، به نحوی که حجم معاملات بورس از حدود 10 میلیارد ریال در سال 1367 به بیش از 202 میلیارد ریال در پایان سال 1383 رسید و تعداد بنگاه‌های اقتصادی پذیرفته شده در بورس تهران نیز از 54 شرکت به 422 شرکت افزایش یافت.                                

همچنین در طول این دوره، قوانین متعددی در راستای گسترش بورس به تصویب رسید. خریداری و استقرار سامانه نرم‌افزای معاملات بورس در سال 1374 نیز یکی از مهمترین اقدامات در این دوره بود که با رفع برخی محدودیت‌ها، زمینه توسعه بورس را فراهم کرد.

اما شاید بتوان گفت یکی از مهمترین تحولات بورس کشور، در سال 1384 رقم خورد، چراکه در اول آذر ماه سال 1384، قانون جدیدی تحت عنوان قانون بازار اوراق بهادار در مجلس به تصویب رسید که ضمن رفع برخی نارسایی‌ها و نواقص موجود در قانون اولیه، زمینه توسعه گسترده بورس در ایران را فراهـم کرد.

براساس این قانون، بخش نظارتی بورس از بخش‌های عملیاتی آن تفکیک شد، به این معنا که سازمانی به عنوان سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتی بورس تشکیل شد. مأموریت اصلی سازمان بورس و اوراق بهادار حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران، ساماندهی، حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارآی اوراق بهادار و نظارت بر حسن اجرای قانون بازار اوراق بهادار در کشور است.

علاوه‌بر تصویب قانون بازار اوراق بهادار، ابلاغ قانون اصل 44 در تیرماه 1385 و عرضه سهام شرکت‌های بزرگی همچون فولاد مبارکه و ملی صنایع مس ایران در بورس، این بازار را بیش از گذشته در کانون توجه قرار داد و زمینه رشد و گسترش بورس در نظام اقتصادی کشور را فراهم آورد. 

در حال حاضر چهار بورس بزرگ کشـور تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کنند:

      بورس اوراق بهادار تهران که در آن، سهام شرکت‌ها و سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت خرید و فروش می‌شود.  

     فرابورس ایـران که در آنجا هم سهام شرکت‌ها و برخی ابزارهای مالی جدید، مانند اوراق اجاره و اوراق حق تقدم تسهیلات مسکن خرید و فروش می‌شود.  

   بورس کالای ایران که در آن، انواع کالاها مانند محصولات پتروشیمی، فلزات، محصولات کشاورزی و قراردادهای آتی سکه طلا خرید و فروش می‌شود.

    و در نهایت بورس انـرژی که به تازگی تأسیس و توانسته است حجم قابل قبولی از معاملات حامل های انرژی را به خود اختصاص دهد.

به‌علاوه نهادهای مالی جدیدی همچون صندوق‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های تأمین سرمایه، شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری، شرکت‌های سبدگردان نیز با استفاده از ظرفیت‌های قانون بازار اوراق بهادار و قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، پا به عرصه ظهور گذاشته‌اند تا هریک به سهم خود، در ارتقای هرچه بیشتر جایگاه بازار سرمایه در نظام اقتصادی کشور ایفای نقش کنند.

این در حالیست که طراحی و معرفی ابزارهای مالی جدید ازجمله اوراق اجاره، قراردادهای آتی سکه طلا و سهام و اوراق حق تقدم تسهیلات مسکن، بهره‌گیری موثر از فناوری اطلاعات در بازار سرمایه و اقداماتی همچون راه‌اندازی سامانه جدید معاملات در بورس، سامانه اطلاع‌رسانی ناشران (کدال)، سامانه معاملات برخط و XBRL، اجرای گسترده برنامه‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی با هدف ارتقای سطح سواد مالی در کشور، باعث شده است تا بازار سرمایه کشور با برخورداری از 37 صنعت متنوع، به یکی از جذاب‌ترین بازارهای سرمایه‌گذاری برای قشرهای مختلف جامعه تبدیل شود، به نحوی که امروز در حدود هفت میلیون نفر در کشور دارای کد سهامداری هستند، ارزش بورس اوراق بهادار تهران نیز به بیش از 400 هزار میلیارد تومان رسیده است، این در حالیست که علاوه‌بر بورس اوراق بهادار، سایر بازارها مانند بورس کالای ایران و فرابورس نیز شاهـد افزایش چشمگیر حجم معاملات و نوآوری‌های جدید بوده‌انـد و این روند رو به رشد، همچنان ادامه دارد.